Rudian Zekthi
Në shkrimin “Feja si antifestë” e botuar më 13 janar në këtë faqe, me autor Besnik Sinanin, paraqiten disa teza rreth festave në përgjithësi dhe Vitit të Ri në veçanti (rreth qëndrimit që duhet të mbajnë myslimanët ndaj tyre), të cilat janë krejt të kundërta me tezat e shkrimit ” Dehrijunët” botuar prej nesh tek gazeta “Panorama” më 11 janar. Duke qenë se shkrimi “Feja si antifestë” u botua vetëm dy ditë pas shkrimit të botuar tek “Panorama” pavarësisht se ky shkrim, pra “Dehrijunët”, nuk përmendet në të në asnjë rresht në mënyrë eksplicite, pashmangshmërisht ai nuk mund të mos receptohet si një replikë e tij. Për këtë konstatim nuk është e rëndësishme nëse kjo replikë është e vullnetshme apo e pavullnetshme, në të dyja rastet do të më duhet gjithsesi të paraqes pohimet e mëposhtme, të cilat do të shërbejnë si kundërreplikë nëse replika ka qenë e vullnetshme, apo si replikë e pashmangshme e këtij shkrimi nëse ky si replikë ka qenë i pavullnetshëm. Të botuar njëripastjetrit diferenca në qëndrime mes tyre është aq e qartë, sa ia vlen një përpjekje si kjo më poshtë, për të hetuar në njëfarë mënyrë shkaqet e këtyre diferencave dhe mundësitë e kapërcimit apo zbutjes së tyre.
Po ashtu, në njëfarë mënyre këto rreshta mund të shërbejnë si një mundësi për ta kuptuar thelbin e shkrimit “Dehrijunët”, pasi pas botimit të tij nga reagime të ndryshme që erdhën deri tek unë, vura re se ka ngjallur ndër të tjera edhe topitje e moskuptim tek lexuesit. Kështu që në vazhdim do të përpiqem të tregoj edhe pjesën e paformuluar shprehimisht tek “Dehrijunët”, pra gjithë çfarë për arsye të hapësirës së limituar të një shkrimi në gazetë nuk e kam përfshirë drejtpërdrejt në shkrim, por që për të cilat në tekst ka gjithandej shenja dhe deiktikë që për një lexues të vëmendshëm pata shpresuar se do të ishin të mjaftueshme për ta receptuar gjithë spektrin konceptual të shkrimit. Në kushtet kur kjo shpresë mesa duket nuk u përmbush, bëhet e pashmangshme ajo çfarë vazhdon më poshtë, pra ndër të tjera një paraqitje e premisave gjenerative të shkrimit botuar tek “Panorama”, njëlloj didaskalie e tyre.
Së pari, një nga qëllimet e shkrimit “Dehrijunët” është të zhvillojë një kritikë ndaj shoqërisë, duke vënë në dukje që ajo e ka shndërruar festën e saj kryesore, në një festë ose pa kuptim (a thua se festës i mjafton të jetë festë, pa patur nevojë për ndonjë shkak që ta përligjë festimin), ose në një festë kuptimi i së cilës nuk artikulohet por qarkullon në mënyrë implicite dhe mbi të gjitha ambige. Duke qenë festa kryesore e shoqërisë ajo nuk mund të jetë pa lidhje apo në kundërshtim me doktrinën e shoqërisë dhe në këtë kuptim, ambiguiteti i saj nëse është i qëllimshëm shndërrohet në një teknikë manipulimi, kurse nëse është i paqëllimshëm shndërrohet në një sebep për paqartësitë dhe cektësitë e kësaj shoqërie. (Në të kundërt, megjithëse në shkrim nuk është gjetur hapësira të thuhet, Kurban Bajrami festa kryesore e myslimanëve është një festë me kuptim të qartë , krejtësisht në përputhje me kredon bazë të Besimit Islam: nënshtrimi pa kushte ndaj Krijuesit është e vetmja rrrugë për njeriun, mjafton ta bëjë këtë dhe nuk ka për t’u dëmtuar kurrë.) Dhe në këtë kuptim, shkrimi po ashtu ka dashur të thotë se myslimanët si grup i shoqërisë shqiptare janë një mundësi e mirë për të kontribuar që shoqëria të përmirësohet përmes njohjes më të mirë të defekteve të veta dhe vetëdijësimit për kuptimin e instiucioneve të veta, njëra prej të cilave është festa e Vitit të Ri. Dhe edhe pse kjo nuk është përmendur shprehimisht, shkrimi përmban edhe një kritikim potencial të myslimanëve nëse nuk ngrihen në lartësinë e ofrimit të këtij kontributi për shoqërinë.
Së dyti, shkrimi ka dashur të hedhe dritë mbi ontologjinë e festës, pra të tregojë përse festat janë të pashmagshme, përse shoqëritë kanë nevojë për festa, duke hedhur tezën se çdo feste i korrespondon një shenjtëri, pavarësisht nëse festuesit e saj e kanë të qartë këtë natyre sakramentale të saj, apo përkundrazi e sublimojnë në pavetëdije. Dhe pavarësisht nëse ky shenjtërim është zbehur apo mjegulluar. Për aq sa kjo tezë është e saktë, atëherë prania e festave në çdo shoqëri njerëzore, është shprehje e natyrës fetare të qenieve njerëzore; njerëzit nuk mund të mos transhendojnë, dhe pavarësisht se edhe kjo nuk është thënë shprehimisht, shkrimi bart gjenerimin e kësaj kritike tjetër thelbësore ndaj shoqërisë pjesë e të cilës jemi: nuk mundet që pandershmëria e përdorur për të dominuar shoqërinë të shkojë deri në pikën, që me një festë që s’mund të mos jetë tjetër përveçse një përvojë transhenduese, të legjitimosh një doktrinë për shoqërinë që në mos e refuzon, sëpaku e neglizhon transhendimin.
Ngaprejku bëhet e pashmangshme që shkrimi të gjenerojë në nivel implicit edhe një kritikë ndaj zellit me të cilin myslimanët mbyllin sytë ndaj interferimit që bën Viti i Ri në jetën fetare edhe të myslimanëve: edhe Viti i Ri i transhendon festuesit e vet, por jo për tek Zoti, por tek një gjë tjetër ciladoqoftë ajo (dhe nuk mund të bëjmë blof duke e pranuar si të vërtetë habinë sesi njerëzit mund të jenë aq infantilë sa të shenjtërojnë duke i dhënë natyrë transhendentale Kohës; historia e njerëzimit na tregon se njerëzit mundet prej zakonit dhe inercisë të shenjtërojnë praktikisht çdo gjë: mos harrojmë historinë e Samirijit me viçin e artë).Dhe në këtë kuptim, kjo hise e Kohës tek transhendenca, minimumi e zhurmon apo infekton besimin e njerëzve tek transhendenca si atribut absolut i Zotit.
Së treti, shkrimi po ashtu ka dashur t’i thotë parisë së shoqërisë, që ta shpallë kuptimin e festës të cilën e kanë shndërruar në një prej shtyllave të mondanitetit të kësaj shoqërie, në mënyrë që të na japë mundësi ne të tjerëve që nuk e njohim si kryefestë, të racionalizojmë qëndrimin ndaj saj dhe të ofrojmë kontributin tonë në emancipimin e kësaj shoqërie, të rritim peshën tonë në strukturën e kësaj shoqërie. Sepse një tjetër pohim i pathënë por që pikërisht si i tillë zbrun gjithë kontekstin e shkrimit, është se myslimanët duhet të jenë të brengosur që Kryefesta e vërtetë e zgjedhur nga Zoti, pra Kurban Bajrami është dukshëm në pozitë inferiore në hapësirën publike shqiptare krahasuar me Vitin e Ri. Vetëm nëse mendojmë se kjo brengë nuk është brengë (një gjendje e natyrshme keqardhjeje) por një stres i stisur apo një fiksacion, mund të jemi indiferentë ndaj peshës së stërmadhe në hapësirën publike të një feste që ofron transhendim alternativ ndaj Bajramit. Apo mos ndoshta mendojmë se nuk mund ta përballojmë edhe një brengë më tepër dhe për të mbijetuar shtiremi sikur ajo nuk ekziston?!
Së katërti në nivel pragmatik shkrimi ka dashur me limitet e zhanrit dhe kapacitetit modest të autorit, t’u kujtojë njerëzve njërën prej cilësive (sifateve) më madhështore të Krijuesit të tyre: Zoti Ynë dhe Zoti i tyre Flet, nuk është i heshtur dhe në hulumtimin e fjalës së Tij duhet t’i gjejmë kuptimet që na mungojnë. Autori i shkrimit nuk e përjashton mundësinë që mund të mos ketë qenë aq sa duhet bindës në analogjinë mes dehrijunëve paraislamikë dhe festuesve bashkëkohorë të Kohës, por ai ka synuar që shpjegimin dhe komunikim e këtij shpjegimi bashkëkohësve të vet ta bëjë përmes Fjalëve të Zotit, i brengosur që kjo fjalë edhe prej dobësisë sonë është periferike në ligjërimin publik shqiptar.
Mbështetur tek paraqitja e detajuar e tezave të “Dehrijunët” që nuk mund të përfshiheshin të gjitha brenda një shkrimi të destinuar për gazetë,është e qartë se sugjerimi se një qëndrim i tillë ndaj Vitit të Ri është shprehje e tenfirizmit, është i pavend (megjithëse duhet ta pranoj elegancën e këtij emërtimi krahasuar me brutalitetin e një termi tjetër ngjitur me të, dhe të cilin ma kanë kursyer ). Autori i “Dehrijunët” nuk e ka fare qëllim të hetojë besimin apo mosbesimin e individëve, (mjafton që ato mos deklarojnë në prani të tij kufër të hapur, në të kundërt vetëm Zoti i njeh zemrat dhe për këdo që është ende gjallë ka gjithmonë shpresë që Zoti ka taksur për të besimin), por e preokupon studimi i shoqërisë, i institucioneve, mendësive dhe shprehive të saj. Dhe nëse ka fatin herëpashere t’ia qëllojë në këtë hulumtim, shpalljen e asaj që e konsideron të vërtetë për fenomenet e shoqërisë e konsideron detyrim dhe jo shtrëngesë, jo ngushticë, jo acarim, (dhe mund ta pranoj këshillën që të përsos mënyrën sesi ta shpall, por jo këshillën që shpallja duhet të shmanget, apo se është dëmsjellëse). Nuk ka sesi të jetë shtrëngesë sepse këto përfundime nuk i drejtohen një individi konkret, por grupeve të shoqërisë, dhe vënia në shtrëngesë e grupeve nuk është tenfirizëm, përkundrazi ësht gjithmonë fillimi i një rruge përmirësimi, çlirimi (nëse ndodh, por nëse nuk ndodh me këtë mënyrë nisjeje, nuk mund të ndodhë me asnjë mënyrë tjetër). Nëse na rezulton që ne si grup jemi bërë të parëndësishëm në shoqëri dhe nëse na rezulton që në rrafshin e kulturës simbolike ne nuk kemi dëshmuar kapacitet që doktrina jonë të jetë qendrore në hapësirën publike, atëherë do të duhet ta shpallim këtë dobësi dhe po ashtu duhet të shoshitim, duke shfrytëzuar çdo mundësi që na jepet për të depërtuar deri tek rrënjët e shkaqeve që na kanë çuar në këtë pikë. Në këtë kuptim të gjitha përpjekjet për ta komentuar “Dehrijunët’ si një kundravajtje ku konfondohet akidja me fikhun, (aq më tepër pra si çështje kategorizimi fetar të personave apo aq më tepër si një fetva për kuptimin fetar të veprimeve të njerëzve) janë të pasubstancë, sepse shkrimi lëviz në një rrafsh tjetër; të përshkruajë nëse mundet, kushtet kulturore që bëjnë të mundshme një tip të caktuar kulture, e cila kjo nga ana e saj ua lehtëson apo vështirëson pjestarëve të shoqërisë marrëdhënien me të vërtetën dhe Zotin. Përfitoj këtu të bëj atë që nuk e kam bërë ende mirë, pra të ftoj kë mundet që të angazhohet në këtë përpjekje për të shqyrtuar kushtet dhe mundësitë e zhvillimit të myslimanëve shqiptarë si grup dhe shoqërisë shqiptare si bashkësi. Duke e ushtruar këtë angazhim ndaj grupit dhe shoqërisë publikisht, dhe përkundrazi përsa i përket individëve, duke i qortuar apo këshilluar ata si rregull jo në publik por përmes këshillës së personalizuar.
Në këtë kuptim, jo thjesht Viti i Ri si kryefesta e kësaj shoqërie, por në fakt çdo institucion, çdo ligj, çdo mendësi, çdo zakon i saj duhet t’i nxitë myslimanët të shqyrtojnë sesi ponderohet në raport me doktrinën, jo për të dalluar besimin nga mosbesimi, (siç s’u ngurrua të keqkuptohej sprova tek “Dehrijunët) por për të ndarë gafletin nga takvaja, për të kontrastuar seriozitetin me mendjelehtësinë, për të lakmuar thellësinë e kuptimeve dhe jo banalitetin e njësimit të tëvërtetës me të dukshmen.
Besoj se kemi mbërritur në njëfarë mënyre tek thelbi i mospërputhjes mes autorit të “Dehrijunët’ dhe autorit të “Feja si antifestë” (duke mos i artikuluar këtu vërejtjet për secilin nga shembujt apo citimet e sjella tek shkrimi ”Feja si antifestë”- me drojën se këto vërejtje do ta vështirësonin ftesën për bashkëpunim që pretendoj se zanon në çdo rresht të këtij teksi) (dhe duke shpresuar se urimin në fund të shkrimit “Feja si antifestë” autori e ka vendosur në një sens ironik): i pari flet në publik ekskluzivisht për kushtet e Grupit kurse i dyti për kushtet e individit, duke abstraguar që ky mund të ekzistojë jashtë Grupit; i pari mendon se myslimanët duhet edhe ta tensionojnë edhe ta joshin shoqërinë, kurse i dyti duket se synon vetëm joshjen pa tension; të parit i intereson filozofia e shoqërisë dhe kulturës, kurse të dytit ndoshta më shumë pragmatika e skolastikës; (me këtë të fundit nuk është qëllimi të thuhet se njëra është më e rëndësishme se tjetra, por që nuk duhet të përjashtojmë asnjërën në emër të tjetrës). Dhe mosdakordësi si këto duhet të na nxisin pikërisht që të mos neglizhojmë asnjë thërrime ndihme apo kontributi për të ndihmuar njëri-tjetrin për të kuptuar më mirë se cili është me të vërtetë obligimi ynë ndaj Zotit, në këtë vend, në këtë shoqëri, në këtë kohë.
Comments