Xhamitë që s’i kemi dhe pasqyrat e thyera që mungojnë

Fjolla Spanca

Gjatë luftës së Krimesë Zonja me llambë ose infermierja e famshme britanike Florence Nightingale u zhvendos në Turqi për të mjekuar viktimat. Tregohet se ajo u shërbeu ushtarëve britanikë të plagosur po aq sa edhe ushtarëve turq, pa bërë asnjëherë dallime mes tyre. Kur shkeli në xhami herën e parë, themeluesja e infermierisë moderne gjeti diçka për të cilën ishte vënë në kërkim prej vitesh. Pasi përjetoi disa ndjesi të mistershme, Nightingale tha se ndryshe nga tempujt e tjerë xhamitë kanë diçka më të veçantë. Gjithfarë i kapi syri nën minare ajo e përktheu si manifestim të barazisë njerëzore, përtej gjinisë, racës, kulturës a gjuhës, atë barazi që s’e kishte hasur askund dhe e cila e shtyu të mendonte se gratë tashmë kanë vendin/hapësirën e tyre.

Kanë kaluar shumë vite qëkur Florence gjeti “Qaben”. Sot e asaj dite xhamitë kanë mbetur hapësira shpirtshmërie enigmatike. Ata që futen brenda tyre zihen ‘mat’ prej një ‘ëndjeje’, e cila thërret vazhdimisht për kthim a rikthim…, por, mbi të gjitha, ndjesia e lirisë dhe përmallimi për veten e humbur që të jep ky vend është sa çudi, po aq edhe rutinë për natyrshmërinë e njeriut. Dorën në zemër, sa më shpesh të vizitosh xhamitë, aq me tepër thellohet misteri për të Mbinatyrshmen. Kjo mbase prej faktit që një tempull i tillë ruan fshehtësi të mëdha, lutjet më të sinqerta e sytë më të pangopur në kërkim të Dritës. Bile xhamia ta kujton realitetin e shpirtit që nuk ka gjë nën sundim. Përkundrazi, gjithçka rrotull është në shërbimin e tij dhe ku njerëzit pranohen si krijesa të bukura të Vullnetit Qiellor, të cilët janë lehtësim e prehje për njëri-tjetrin.

Të strehohesh në një hapësirë rrethuar me mure të trasha, brenda të cilave zhurma dhe qetësia bashkëjetojnë me afresket shumëngjyrëshe, do të thotë të piqesh mes frikës, dashurisë e dijes. Frika prej të panjohurës dhe Paralajmërimit përkthehet në druajtje të vazhdueshme, krahas dashurisë, e cila mbillet nga prania e plotë e Sinqeritetit dhe lëshimi i shpirtit për soditje në të katër anët e pafundme të Hyjnisë. Kurse dija shpirtërore përtej materiales kërkon me ngulm të Pafundmin, Absolutin e Përhershëm.

Martin Lings, kur shkruan për xhaminë, si përfaqësuese e lulëzimit të plotë të artit islam, vë në pah kontrastin ndërmjet zhurmës e agjitimit që lihet pas me të hyrë në xhami dhe heshtjes së prehur paqedhënëse që ofron hijerorja falë mureve thirrëse për tek patundshmëria e vetes. Lingsi i përshkruan hyrjet në xhami si impresionime të thella nga zbrazëtia e vetë xhamisë dhe si kundërhelm ndaj ‘plotësisë së rreme të botës’ edhe si simbol te boshllëkut të brendshëm të dëlirësisë.

Gjithsesi këto mbeten përvoja aq personale, për të cilat vështirë shkruhet në mos ato zbehen ose banalizohen nga prirjet për t’u përthyer si moralizma për shoqërinë. Përtej shpirtërores, ka kohë që xhamitë në Tiranë nuk e kanë më lezetin e dikurshëm, pra nuk janë më paqëtueset e grave, e ndoshta as të burrave. Sa herë bie rruga me u futë brenda, të zihet fryma tek vëren ndryshimet, parregullsitë e dëmin që kanë shkaktuar njerëzit, qoftë edhe në muret e xhamisë. Me gjithë ‘Mbani Pastërtinë’ në abdes’hane e dhoma faljesh, vizitorët, qofshin besimtarë a kalimtarë rasti, ndjejnë mungesën e kujdesit për tempullin me ojna e bojna!

‘Jemi në xhuma’

Ani pse kryesisht jo të mirëmbajtura, gjatë javës xhamitë vizitohen rregullisht, sidomos në kohë lutjesh. Ndryshe nga ditët e tjera, xhumaja i mbledh besimtarët lart e poshtë (lexo: burrat dhe gratë). Të premten pothuajse gjysma e burrave rrinë kokulur. Kjo pamje, edhe e rrejshme qoftë, falë një lloj respekti të ndërsjellë. Syri kënaqet nga fytyrat e qeshura të grave fisnike, që përshëndesin me “PAQE” e plot mirësjellje lirojnë vendin pranë vetes, të japin shami hua a të falin kapëse flokësh, çiltërsisht e me dashuri. Instinktivisht lind një lloj afërsie, dashamirësie, paçka se muhabetet përreth të shastisin. Përrotull fëmijët lodrojnë në të katër anët, ca shoqe ulen ngjitur për të ndërruar llafe e ca të tjera këqyren prej grave andej pari tek fluturojnë çantat e dorës nga njëra anë tek tjetra, si dhe, normalisht, celularët nuk pushojnë së rëni.

“I’m Muslim, and I am proud”

Për çdokënd që është në përpjekje për t’u ambientuar me një rreth social sa të virtytshëm po aq të çuditshëm ka përherë çaste dobësie ndaj padrejtësive që i bëhen. Mungesa e konceptit hapësinor dhe sakrificës, sidomos te besimtarët (mësim ky i pastër abrahamik), e ngurtëson skajimisht Islamin kundruall praktikës kolektive. Habitshëm gjithë ata njerëz që bërtasin për bashkim këmbësh, ngritje duarsh a lëvizje gishti, përfundojnë duke zënë hapësirën e tjetrit gjatë namazit. Vizitorët që shkelin në një xhami për së pari ngelin pa u falur ose përfundojnë në shkallët e xhamisë të hutuar, në mos të ofenduar rëndë prej qortimeve të serta që marrin. Me gjithë idhnimin që ndjehet, mbyllja e syve ndaj lulëzimit të mosdijes në doza të mëdha, s’para jep rezultate të mira. Bile, është gati e pamundur të mos ndjesh shikimet e çuditshme mes njerëzish rrotull. E sikur të mos mjaftonte kjo, veç pak minuta pas mbarimit të ritualeve, akoma pa u kryer lutjet, ndërkohë që hapësira rrotull shndërrohet në ujëvarë uratash e përshëndetjesh, nga anën tjetër nisin ose vazhdojnë kërkimet në gjetjen e nuses a dhëndrit për filanin e fistekun. Pra, xhamia multi-funksionale e muslimanit ‘modern’ tani kryen funksione disadimensionale pa përjashtim.

Martesa, grosha dhe fshesa

Xhamitë tash janë kthyer në vendtakime, sidomos për gratë, të cilat llafosen deri në dakikun e fundit e më pas marrin rrugën për në shtëpi, ku i pret grosha e fshesa. Ndërkohë, burrat janë larguar shpejt e lehtë, sepse kanë një punë për të mbaruar dhe nëse duan të ndërrojnë llafe kanë hapësira të tjera ku takohen, ndryshe nga nënat, bashkëshortet, motrat a bijat e tyre, që vrasin mendjen për shqetësime gati të panjohura prej sojit tjetër.

Këto të fundit (gjithmonë duke shmangur përgjithësimet), ndonëse të përzëna nga vetja ose në pamundësi për të qenë udhëtare në kërkim të dijes shtypen nga ngushtësia e mendjes së turbulluar; kërkojnë çlirim nëpërmjet martesës, groshës dhe fshesës. Nuk e di nëse fajin e kanë burrat, por zhurma që krijohet në xhami (vendi ku gratë takohen më shpesh) ta kujton pazarin e çarshinë. Një pjesë e konsiderueshme shpërfillshëm kallëzojnë indiferencën e tyre kundrejt njëra-tjetrës. Të zëna ngushtë nga veprimet e tyre, që vijnë prej mungesës së përqendrimit, o ‘kërkojnë të falur’ o të këqyrin vëngër.  Gjithsesi ky gjest nuk të qetëson sa të shqetëson dija e pakët dhe mirësia e zbehur. Padyshim, ky realitet është shqetësues. Parë mbrapsht në kohë, gratë në Islam ishin pasqyra të Dëlirësisë, të devotshme në nxënien e dijes, edukese të shkëlqyera, bashkëshorte shembullore dhe, mbi të gjitha, nëna të mëshirshme!

Gjithsesi, xhamitë e anëve tona tregojnë se si gratë nëpër vite kanë kultivuar ‘mitin e djalit’. Me ose pa vetëdije, ato kanë shtypur veten, kanë mbyllur portat e Dritës dhe janë kthyer në qenie mekanike, duke harruar marrëdhënien dhe detyrimin e tyre ndaj Krijuesit.

Ironikisht, xhamitë e shtypura në zemra shpërfaqen jashtë nesh. Ato nuk janë më mexhliset brenda së cilave gratë e burrat prekin qiejt, nuk janë as ‘Qabet’ e barazisë e të lirisë. Shtëpitë e Zotit në tokë po ngurtësohen duke u kthyer në monopol të individëve mendjengushtë. Janë thyer pasqyrat ku njerëzit shihnin vet-Veten si amanet prej të Dërguarit, paqe pastë mbi të.  Kështu, pa u kapur për teori, nëpërmjet të cilave e keqja e madhe për shoqërinë është burri, xhamitë ta kujtojnë të keqen e pafundme që vjen prej injorancës dhe egos së shfrenuar. Përtej burrave dhe grave, Islami po kthehet në ritual të ngurtësuar e të mbyllur, larg Islamit si sistem i jetës, nëpërmjet të cilit Krijuesi ka derdhur mëshirë mbi botët.