Sa i huaj është një ftues

Sabahudin Jashari

Koncepti dhe ndjesia e të qenurit i huaj është një shqetësim i brendshëm, psikologjik dhe i jashtëm, që shoqëron vazhdimisht ftuesit në rrugën drejt hyjnores. Me ftues kam parasysh jo thjesht konceptin klasik të kësaj fjale, pra jo vetëm ftuesin gojor, ligjëruesin e xhumasë apo vaizin (këshilluesin) periodik nëpër xhamia, e as referuesin fetar në simpoziume, seminare dhe veprimtari të tjera, por të gjithë ata besimtarë që besojnë bindshëm se një ditë do të qëndrojnë para Zotit për të dhënë llogari se sa mund dhe djersë kanë derdhur në transmetimin e dritës dhe udhëzimit hyjnor. Madje kam parasysh, në mënyrë më të veçantë, atë kategori myslimanësh për të cilët e ka caktuar Zoti të kenë mundësinë e kontaktit të drejtpërdrejtë me njerëzit në fusha të ndryshme të jetës. Ky tipar i mundëson kësaj kategorie besimtarësh shijimin e ëmbëlsisë apo athtësisë së përkushtimit fetar në shoqëri, shije këto të shkaktuara, ndër të tjera, nga miratimi apo refuzimi i shoqërisë ku ata aktivizohen.

Për tu kthyer nga e filluam, ftesa islame synon unifikimin e vlerës hyjnore me jetën e njerëzve, synon t’u dhurojë njerëzve drejtimin kah Zoti, duke u nisur nga premisa që besimi dhe përkushtimi në fe është një dimension i cili shpesh herë mungon apo lëkundet për vetë brishtësinë e tij. Kjo përpjekje integruese e vlerës hyjnore tek njerëzit, apo anasjelltas, përballet me vështirësinë e ndjesisë dhe konceptit e të qenurit i huaj, ashtu siç ndodh natyrshëm edhe në marrëdhëniet e reja mes njerëzve. Mendoj se kjo premisë mund të ketë qenë burimi i pohimit profetik: “Islami filloi i huaj dhe do të kthehet përsëri i huaj ashtu siç filloi” (Muslimi). Për shoqërinë politeiste, ku u dërgua Profeti (a.s), ftesa e teuhidit ishte realisht e huaj.

Këtu duhet pasur parasysh se hadithi profetik thjesht përshkruan një realitet të natyrshëm që karakterizon  marrëdhënien e gjithçkaje të re, në këtë rast të Islamit, me mjedisin ku prezantohet. Ky hadith, tërthorazi, përgatit terrenin psikologjik të bartësve të misionit të ftesës në ballafaqimin me reagimet e ndryshme që mund të sjellë procesi dialektik i prezantimit të idesë së re hyjnore me mjedisin human. Pra, natyrshëm do të ketë reagime, mirëpo ajo që e ndihmon shumë atmosferën e krijimit të marrëdhënieve të reja, mes idesë së re dhe mjedisit të ri, është pikërisht përgjigja ndaj problematikës se sa i huaj ndjehet vetë ftuesi.

Qasja ndaj kësaj problematike patjetër duhet të përfshijë dy elementë kryesor dhe vendimtar, që fillojnë nga vetë ftuesi: e kam fjalën për distancën e ftuesit jo vetëm ndaj mjedisit ku kërkon të implementojë idenë dhe vlerat e tij, por edhe distancën e tij me mesazhin që bart. Duhet thënë se distanca e ftuesit me mjedisin e tij është e varur thuajse drejtpërsëdrejti nga distanca e tij me mesazhin që bart: sa më e afërt të jetë distanca e ftuesit me mesazhin e bartur, aq më e afërt do të jetë edhe ajo mes ftuesit dhe ambientit të tij, dhe anasjelltas. Referencat bazike islame, Kurani dhe udha profetike, e trajtojnë të mirëqenë rëndësinë e kësaj çështje dhe sakaq u qasen drejtpërdrejtë mënyrave të shkurtimit të kësaj distance. Në bazë të përbërësve të sistemit të ftesës këto rrugë ndahen në tre kategori: rrugë që kanë të bëjnë me mesazhin, me bartësin e mesazhit dhe me metodikat apo mënyrat e përcjelljes së tij. Raportet me përbërësin e katërt, pritësin e mesazhit, trajtohen tek distanca e dytë, ajo mes ftuesit dhe mjedisit.

Rrugët që kanë të bëjnë me mesazhin

1. Njohja e thellë e mesazhit. Natyrisht rruga e parë e përafrimit të kësaj distance, që përputhet plotësisht me ‘fitran’ (natyrshmërinë) e bartësit, është njohja e thellë e mesazhit të bartur. Urdhri i parë uranor, “Lexo”, nuk ka të bëjë me një lexim sipërfaqësor, të shoqëruar dhe motivuar nga dëshirën për më shumë informacion, por është lidhet ngushtësisht me vazhdimin e ajetit: “me emrin e Zotit tënd i cili [të] krijoi”. Është një urdhër që motivon njohjen e qëllimeve të Zotit tek vetë fjala e Tij. Për këtë arsye, të lexuarit nxitet dhe mbështetet në formë të mishëruar drejt funksionalitetit të tij përmes meditimit të thellë të fjalës së Zotit, këndimit të matur e të kujdesshëm, madje edhe me zë melodik e të këndshëm, si dhe me leximin e vazhdueshëm. Janë pikërisht këto mekanizma të bashkëkoordinuara që prodhojnë harmoninë e njëkohshme të syrit, veshit, shpirtit dhe mendjes. Kjo harmoni mundëson ngjitjen e vazhdueshme dhe të sigurt drejt kuptimeve sa hyjnore aq edhe humane që përmbajnë fjalët e Zotit: “Në të ka kujtim, pra nga ky përfitojnë, ata që i qasen me zemër të gjallë, duke përqendruar dëgjimin e tyre dhe duke qenë të pranishëm me shpirtin dhe ndjenjat e tyre, pra të vëmendshëm” (Kaf: 37).

Kurani, që përbën përmbajtësin e mesazhit hyjnor dhe burimin e pashtershëm të udhëzimi universal, duke qenë e pamundur të kuptohet dhe perceptohet menjëherë, kërkon vëmendje dhe qasje të vazhdueshme. Profeti (a.s) ka porositur që ai duhet të lexohet, sipas cilësive të leximit të lartpërmendur, të paktën një herë në muaj apo një herë në dy muaj. Kështu rifreskohen kuptimet tashmë të kapura, dhe njëkohësisht zbulohen pambarimisht kuptime të reja, përmes reflektimit të fuqishëm të dritës së kërkimit të sinqertë e shumë besnik, për gjetjen e përgjigjes apo zgjidhjes së sfidave të vazhdueshme, të hasura në aktualitetin e implementimit të mesazhit hyjnor.

2. Bindja e thellë në aspektin burimor. Kësaj teme Allahu i Madhëruar i kushton vëmendje që në fillim të Kuranit të Tij: “Elif, Lam, Mim. Ky është një libër që nuk ka dyshim në të” (Bekare: 1, 2). Ky fakt tregon për rëndësinë e madhe të kësaj çështje siç mundëson njëkohësisht startin e sigurt e të palëkundur drejt përcjelljes së mesazhit. Tërthorazi, ai përcjell paradigmën se ftuesi duhet t’i kushtojë një rëndësi të veçantë argumentimit të mesazhit të tij dhe nuk duhet të mjaftohet me informacione të paargumentuara apo të argumentuara përciptazi. Madje Zoti fton që lajmëtari duhet të jetë në nivelin e thirrjes: “Thuaj nëse të gjithë njerëzit dhe xhindët do të mblidheshin për të sjellë si ky kuran, nuk do t’ia kishin arritur edhe sikur t’i bashkonin të gjitha forcat” (Isra).

3. Besimi i thellë në vlefshmërinë dhe dobinë absolute të tij. Është e vërtetë se Kurani, për të respektuar lirinë e përzgjedhjes që vetë Zoti ua ka dhënë njerëzve, e paraqet veten si alternativë, por njëkohësisht shfaqet në mënyrë të qartë si vlefshmëria dhe dobia absolute. Kjo çështje përbën në vetvete ushqimin e pashtershëm të këmbënguljes fisnike të ftuesit në misionin e tij shpëtues.“ Përgjigjuni Allahut dhe Profetit të tij kur ju thërrasin tek ajo që u jep jetë” (Enfal: 24); “Në të vërtetë ky Kuran fton tek ajo që është më e drejta dhe i përgëzon besimtarët punëmirë për një shpërblim shumë të madh” (Isra: 9).

4. Ky mesazh përbën zgjidhjen. Bindja e thellë se mesazhi hyjnor i bartur përbën në vetvete përgjigjen dhe zgjidhjen ndaj shqetësimeve njerëzore i mundëson ftuesit të zhytet thellë në të gjithë fushat e jetës pa kompleksin e mangësisë apo inferioritetit ndaj aktualitetit dhe kontekstit: “Ky libër nuk ka lënë gjë pas dore” (Enam). Hija e akuzës për demagogji, në lidhje me këtë të vërtetë, shpërbëhet përballë fakteve historike, por edhe aktuale, në rrafshet e ndryshme të jetës.

5. Thjeshtësia ne realizim dhe zbatim. Tabuja është ndjenja që i mban ngërç shumë mendje dhe shpirtra në raport me fenë, si në aspektin e të kuptuarit ashtu edhe në të zbatuarit. Mbase ngërçi është pasojë e përgjithësimeve, por mund të jetë edhe pasojë e keqinterpretimit dhe keqzbatimit të fesë nga individi, siç mund të vijë edhe si pasojë e frikës apo rezervës ndaj të pakapshmes materialisht, ndaj “të mistershmes”. Të qenurit e mesazhit hyjnor lehtësisht i kapshëm dhe i zbatueshëm motivon ftuesin jo vetëm në mirëkuptimin dhe tabuve njerëzore, por e stimulon në këmbënguljen e dhënies së provave konkrete se ky mesazh është realisht i prekshëm.“Kuranin e kemi lehtësuar për kujtim por a ka prej atyre që kujtohen” (Kamer);“Allahu do për ju lehtësimin dhe jo vështirësimin” (Bekare).

Rrugët që kanë të bëjnë me vet bartësin e mesazhit

1. Ndjenja e lartë e përgjegjësisë ndaj përcjelljes injekton shqetësimin ndaj përcjelljes së mesazhit në shpirtin e ftuesit dhe nuk lejon që ky mesazh të jetë thjesht pjesë e agjendës së bartësit, por, përkundrazi, e shndërron në vetë agjendën. Kjo ndjenjë pra bën që ftuesi të lëvizë e të ndalet, të hajë e të pijë, të eci e të vrapojë, të sëmuret e të shëndoshet, të pasurohet e të varfërohet, të shesë e të blejë, të bie e të ngrihet, të jetojë e të vdesë me mesazhin dhe për mesazhin e tij. “O Profet përcille atë që të është zbritur nga Zoti yt e nëse nuk e bën dije se nuk e ke transmetuar mesazhin e Tij” (Maide);“E mos të të duket shumë sakrifica që bën për ftesën në rrugë të Zotit” (Mudethir).

2. Njohja e kufijve të përgjegjësisë ftuese na paraqitet realisht e pakufishme në aspektin e sakrificës dhe dhënies për hir të saj. Por Zoti ia ka lehtësuat këtë barrë robit të Tij, bartës të mesazhit, duke ia kufizuar ngarkesën me kufijtë e kompetencave të tija, që përputhen me mundësitë e kufizuara njerëzore. Detyra e bartësit është të bëjë maksimumin në transmetim, ndërsa pranimi, nga pritësi i mesazhit, nuk është në përgjegjësinë e tij. Sakaq, shpërblimi, i garantuar në të dyja rastet, inkurajon për sakrificë dhe angazhim të pafund. “Detyra e Profetit është thjesht transmetimi” (Maide); “Ti nuk e drejton atë që do, por Allahu drejton atë që do Vetë” (Kasas).

3. Durimi si sancta sanctorum. Thirrja e drejtpërdrejtë kuranore për durim në rrugën e ftesës e trajton si të mirëqenë fenomenin e ndeshjes së vështirësive. Siç u pohua më lart, nuk është i lehtë ndryshimi i kursit të anijes së jetës së njerëzve apo shoqërive, prandaj mburoja më e fuqishme dhe zgjidhja më efikase afatgjatë, që përshtatet me natyrën e bashkëveprimit të njerëzve me mesazhin e Zotit dhe reagimit ndaj tij, mbetet durimi. E kundërta mund të shkaktojë pasojën e rëndë të braktisjes së mesazhit, siç mund të shkaktojë refuzimin dhe izolimin e të ftuarit. “Duro ndaj urdhrit të Zotit tënd dhe mos ji si protagonisti i ngjarjes së balenës, Junusi (a.s)”; “O biri im, fale namazin, urdhëro për mirë, ndalo nga e keqja dhe duro ndaj sprovave të kësaj rruge”.

4. Zhveshja nga Uni në përballjen me sprovat e ftesës. Objektivi ndryshues apo reformues mesazhit mund të konfliktojë edhe me sfera të shtrenjta dhe të shenjta për njerëzit, pavarësisht se mund të jenë të padrejta. Për rrjedhojë, reagimet e të ftuarve varen nga çështjet e prekura. Këto reagime provokojnë anti-reagime nga ana e ftuesit, por pikërisht këtu duhet pasur parasysh se ftuesi është ftues si gjatë përcjelljes së mesazhit ashtu edhe përballë reagimeve të pritësit. “E mira nuk është e njëjtë me të keqen. Prandaj reago me atë që është më e mira. E nëse do ta bësh këtë edhe armiku yt do të bëhet mik i ngushtë” (Fusilet).

5. Bindja se suksesi është vetëm prej Zotit është një garantues dhe mbrojtës i vërtetë nga ‘nefsi’ urdhërues për të keq. Mendjemadhësinë, vetëpëlqimin dhe vetëmjaftueshmërinë, në përgjithësi jemi mësuar t’i pranojmë në çështjet materiale. Faktikisht jo rrallë herë ‘nefsi’ ledhatohet nga këto cilësi të rrezikshme. Këtë e ndjen kur fillon t’i thuash vetes se “po të mos isha unë, kjo apo ajo arritje nuk mund të kishte ndodhur”, apo kur përtacia të motivon për rehati, kur fillon e justifikon mangësitë e vetes me arritjet dhe sukseset e mëparshme, etj. Dëmi më i vogël që mund të ndodh në këtë rast është të vetëmjaftueshmëria me arritjen. Ndërsa dëmi më i madh e më i rrezikshëm është shkërmoqja e mundit dhe e djersës në shkëmbin e dyfaqësisë, si pasojë e mungesës së sinqeritetit të pastër ndaj misionit. Allahu na kujton: “Dhe mos të duket shumë ajo që ti bën për ftesën në rrugë të Zotit” (Mudethir).

Rrugët e përcjelljes së mesazhit

1. Modeli si rruga më e mirë. Besimtarët e brezave të parë kanë këshilluar ftuesit se “njerëzit ju dëgjojnë me sytë e tyre”. Njerëzit natyrshëm kërkojnë që vlerat e propaganduara t’i shohin të prekshme dhe të konkretizuara. Kjo vlen si argument kryesor dhe më efikasi për vlefshmërinë dhe vërtetësinë e tyre. Zoti kritikon në mënyrë të drejtpërdrejtë mungesën e harmonisë mes ftuesit dhe vlerës së përçuar, duke e konsideruar si një ndër gjërat më të urryera: “O ju që keni besuar pse thoni atë që nuk e zbatoni. Është shumë e urryer tek Allahu të thoni atë që nuk e zbatoni” (Saf). Me fjalë të tjera, harmonia mes ftuesit dhe mesazhit, në aspektin e reflektimit të vlerave që bart mesazhi, përbën sekretin e pranimit të mesazhit të përcjellë nga vetë ftuesi. Këtu duhet pasur parasysh se i humburi kryesor, në rastin e mungesës së harmonisë, është ftuesi dhe jo mesazhi madje as edhe i ftuari. Kjo për arsye se ftuesi si individ nuk është burimi i vetëm i përcjelljes së mesazhit.

2. Përcjellja e mesazhit me urtësi: “fto në rrugë të Zotit tënd me urtësi dhe këshillë të mirë”. Parimet kuranore të ftesës na mësojnë se pohimi i të vërtetës nuk është gjithçka, as thjesht shkarkimi i përgjegjësisë ftuese nuk duhet të jetë monopol i shqetësimi të ftuesit. Për ftuesin është diçka normale, madje e kërkuar, të preket në rastin e ndeshjes me të keqen, ndërsa është jonormale reagimi i pakontrolluar si pasojë e irritimit të brendshëm që nuk merr parasysh gjendjen e të ftuarit në aspektin e nivelit të njohjes të së keqes dhe gatishmërinë e tij për të pritur me sukses mesazhin. Zoti e kushtëzon urdhrin për ftesë me urtësinë, që ka të bëjë me njohjen e të ftuarit, dhe me këshillën e mirë, e cila ndërlidhet me përcjelljen e mesazhit nga ftuesi tek i ftuari. ‘Hikmet’ (urtësi) do të thotë koincidenca mes objektivit, vendit dhe kohës së duhur. Ndërsa këshilla e mirë ngërthen në vetvete të gjitha ato cilësi, etika dhe forma që e bëjnë joshëse domethënien e mesazhit.

3. Dialogu dhe polemika: “me ato polemizo me formën më të mirë” (Nahl: 125). Shtrimi i pyetjeve dhe sqarimeve të vazhdueshme është karakteristikë e mjedisit ku aktivizohet lajmëtari. Problemi real nuk qëndron në thelbin e raportit pyetje/përgjigje, por tek forma e tyre. Në shumë raste pyetjet mund të jenë në formë mohimi të bazave të besimit të vetë ftuesit; në raste të tjera mund të jenë në formë dyshimesh të hedhura ndaj çështjeve bazike fetare; e në disa të tjera mund të jenë të shtruara në forma cinike, provokuese dhe fyese për vetë përkushtimin e ftuesit.

Kurani na mëson se në të gjitha rastet, sido që të shtrohet pyetja apo paqartësia, përgjigja duhet të jetë e formës më të mirë. Nga verseti i mësipërm kuptohet se Kurani e mirëpret ngjalljen e polemikës nga Tjetri, çka do të thotë se pavarësisht mënyrës së shprehjes së dyshimit apo paqartësisë, Tjetri është i interesuar për çështjen e besimit, në të kundërt nuk do t’i kishte kushtuar aspak vëmendje. Për këtë Kurani e trajton polemikën si një rast të mirë nga i cili duhet përfituar: është një moment i volitshëm për t’i sqaruar Tjetrit të vërtetën dhe për ta tërhequr tek kampi i saj. Përkundrazi, përgjigja që synon “dyluftimin me Tjetrin” në të vërtetë është paaftësi për ta shfrytëzuar drejt rastin e artë të polemikës.

Induktimi i thjesht i ushtruar mbi versetet kuranore që kanë të bëjnë me teuhidin (njëshmërinë) shpie në përfundimin se ato kanë zbritur në tryezën e polemikës së politeistëve dhe ithtarëve të librit me profetin Muhamed (a.s). Këto versete karakterizohen nga nxitja e dialogut. E tillë është vetë surja “Ihlas”, që gëzon vlerën e një të tretës ë Kuranit. Kjo sure zbriti si përgjigje ndaj provokimit të politeistëve, “O Muhamed na trego se prej çfarë përbëhet zoti yt: prej floririt, argjendit, xhevahireve, smeraldeve, perlave apo nga diçka tjetër”.

S’ka dyshim se angazhimi i ftuesit me njohjen e labirinteve të mjedisit të tij është jetik për tejkalimin me sukses nga statusi i të huajit, por përpara kësaj, ose të paktën paralelisht, duhet të jetë i angazhuar vazhdimisht në shkurtimin e distancës mes tij dhe mesazhit, në aspektin e njohjes, kuptimit dhe konceptimit të drejtë, si dhe në aspektin e aftësimit për rrugët dhe format e përcjelljes në mënyrën më efikase. Në vazhdim, mbetet për t’u shqyrtuar distanca e dytë, ajo mes ftuesit dhe kontekstit.