Perandoria osmane u rrënua atëherë kur u turqëzua

Imam Sabaudin Jashari.

Arnold Toenby, një nga teoricienët e civilizimeve, mendon se stimuli kryesor i ngritjes dhe zhvillimit të civilizimeve janë sfidat si dhe bashkëveprimi i popujve me këto sfida. Pra sfidat me të cilat përballen popujt i shtyn këta popuj të kërkojnë zgjidhjet apo mënyrat e duhura dhe të përshtatshme për mposhtjen apo tejkalimin e tyre. Ky proces bashkëveprimi apo përleshje me sfidat çon natyrshëm në akumulimin e zgjidhjeve të ndryshme e të mekanizmave dhe përvojave të shumëllojta të cilat në vetvete, ashtu të akumuluara përbëjnë atë që quhet civilizim.

Në bazë të studimit të historikut të civilizimeve Arnold Toenby i ndan sfidat në tre nivele: Sfida të ashpra, të mesme dhe të dobëta.

Sfidat e ashpra janë shkatërruese të popujve dhe përpjekjeve të tyre për t’u përballur me to. Sfidat e vogla nuk nxisin apo nuk kanë efekt stimulues sepse nuk kërkojnë mobilizim për zgjidhje të mëdha e rrjedhimisht nuk shkaktojnë zhvillim. Ndërsa të mesmet janë të vetmet që stimulojnë mobilizime të mëdha dhe rrjedhimisht zgjidhje dhe rezultate të larta, ngase edhe pse mund të jenë të forta, nuk arrijnë nivelin e shkatërrimit të zgjidhjeve dhe arritjeve të akumuluara. Sakaq sfidat tejkalohen dhe mposhten ndërsa zgjidhjet dhe arritjet e akumuluara mbeten dhe zhvillohen.

Organizimi i ballafaqimit me sfidat dhe roli i elitës

Toenby i kushton një vëmendje të veçantë mënyrës së organizimit dhe mobilizimit për t’u përballur me sfidat. Ai pohon se popujt në mënyrë masive janë të detyruar natyrshëm, të përballen me sfidat sepse ato janë gjithëpërfshirëse dhe jo selektive.

Më tepër se në çdo aspekt tjetër të jetës shoqërore, nevoja për t’u udhëhequr bëhet evidente gjatë këtij lloji mobilizimi dhe organizimi.

Natyrisht në krye të këtij ballafaqimi ngjiten elitat të cilat hap pas hapi, përpjekje pas përpjekje, zgjidhje pas zgjidhje, arritje pas arritje udhëheqin masat drejt tejkalimit të sfidave dhe triumfit ndaj tyre, si dhe fillojnë të shijojnë frytet e zgjidhjeve dhe rezultateve të mundit dhe përpjekjeve të mundimshme.

Toenby pohon se për elitat, pas triumfit ndaj sfidave fillon një sfidë tjetër, ajo e organizimit dhe sistemimit të jetës së popujve në atë formë që u mundëson shijimin e fryteve dhe të arritjeve në mënyrë të drejtë.

Menaxhimi i kësaj etape nuk konsiderohet shumë i vështirë për elitat sepse mirëbesimi i popujve ndaj elitave akoma vazhdon të jetë i lartë duke pasur parasysh se nën udhëheqjen e këtyre elitave u bë i mundur triumfi ndaj sfidave të mëdha.

Madje në këtë etapë popujt e kanë të lehtë të tolerojnë edhe disa shkelje të elitave të cilat i arsyetojnë me natyrën e etapës në të cilën janë.

Despotizmi i elitave dhe fillimi i trazirave

Një nga karakteristikat kryesore të sfidave, gjithmonë sipas Toenby, është se janë të vazhdueshme ose të herë pas hershme. D.m.th çdo brez ka sfidat e veta ndaj të cilave duhet të mobilizohet për t’i tejkaluar dhe mposhtur përmes zgjidhjeve të përshtatshme të cilat akumulohen dhe zhvillojnë civilizimin.

Pikërisht këtu fillon problemi

Duke pasur parasysh se çdo brez ka sfidat e veta specifike edhe zgjidhjet e tyre janë specifike apo të veçanta.

Popujt duan dhe duhet të vazhdojnë rrugën e tyre të përballjes me sfidat dhe zhvillimin e civilizimit të tyre përmes shpikjeve të zgjidhjeve të reja. Sakaq, natyrshëm i kërkohet elitës të jetë në nivelin e sfidave dhe në nivelin e kërkesës së popujve për t’u përballur me to.

Në shumë raste ndodh që elitat nuk janë tashmë të preokupuar apo të interesuar për t’iu përgjigjur kërkesës së popujve për t’u përballur me sfidat dhe rrjedhimisht për të zhvilluar civilizimin, por përkundrazi janë të preokupuar dhe të interesuar të ruajnë pozitat dhe privilegjet e të qenit elitë.

Pikërisht këtu qëndron pika kritike. Popujt të cilët konstatojnë apo diagnostifikojnë sëmundjen e elitës shtojnë presionin e tyre ndaj elitave për t’u ngritur në nivelin e shqetësimit të tyre për t’u përballur më sfidat.

E në këtë formë fillon të acarohet dialektika derisa arrin në përplasje, këtu vëmendja shkëputet nga përballja me sfidat të cilat vazhdojnë rrugën e tyre pa hasur në asnjë lloj rezistence dhe si rrjedhojë të gjitha zgjidhjet e akumuluara dhe arritjet e mëparshme shkatërrohen. Kështu kemi të bëjmë me rrënimin e civilizimit.” (Xhasim Sultan, Strategjia e perceptimit të dinamizmit)

Pas 90-ta, gjithpërfshirja dhe përjashtimi

Dashuria dhe nostalgjia për fenë ishte thuajse e para që u shfaq tek myslimanët shqiptar menjëherë pas rënies së komunizmit. Bashkë me ta u shfaq edhe diçka tjetër po kaq e rëndësishme por njëkohësisht shumë e rrezikshme, nevoja për dije islame. Të nxitur nga dashuria e madhe, brenda dhe jashtë Shqipërisë, për t’iu kthyer fesë, bijtë shqiptarë u turrën në anët e ndryshme të viseve të Lindjes islame për të mbushur cisternat e tyre të dijes e për t’u kthyer dhe për të shuar zjarrin e etjes së dijes që kishte populli shqiptar. Veç këtij fakti një fenomen tjetër shumë i rëndësishëm u shfaq si pasojë e shkakut të lartpërmendur, ai i importimit të ftesës dhe propagandës islame nga vendet islame në Shqipëri.

Të dy këto përvoja, ajo e studentëve shqiptar dhe ajo e ftuesve islam joshqiptar, pa dashur të cenoj asnjë aspekt pozitiv, qenë të detyruara domosdoshmërish të përballen me aktualitetin e ri shqiptar i cili ndër të tjera karakterizohej nga një vakum i stërmadh dije, si pasojë e shkëputjes jo të shkurtër nga përvoja e dijes dhe propagandës islame të lënë që nga koha e hafëz Ibrahim Dalliut, Ali Korçës, Ismet Dibrës… etj.

Një nga avaritë kryesore të dukshme dhe njëkohësisht shumë të dëmshme që ndodhën gjatë bashkëveprimit me këtë aktualitet ishte përjashtimi dydimensional.

Nga njëra anë studentët e dijes të ardhur nga shkolla të ndryshme, Turqia, Arabia Saudite, Egjipti, Libani, Siria… etj, në shumë raste, përjashtuan njëri-tjetrin siç përjashtuan apo edhe mohuan totalisht aktualitetin shqiptar, pra duke mos marrë parasysh elementët përbërës të këtij aktualiteti.

Nga ana tjetër edhe shumë aktorë të propagandës së importuar islame, në shumë raste dhe jo rrallë, ranë në të njëjtin gabim atë të përjashtimit të njëri-tjetrit dhe të aktualitetit apo mohimit të tij.

Sfidat krijojnë elitat e veta

Sfidat e ndryshme me të cilat u përball çështja islame në Shqipëri, veçanërisht pas 1998-s dhe 2001-t, shtuan në masë të madhe alergjinë dhe sensibilizimin e aktualitetit shqiptar ndaj përvojave hibride të propagandës islame, si ndaj asaj me aktorë të importuar dhe ndaj asaj me aktorë të brendshëm por me mentalitet të importuar.

Sakaq aktualiteti, i mishëruar me sfidat e tij, i ka shtyrë dhe vazhdon t’i shtyjë, detyrimisht, fuqishëm aktorët e ftesës dhe propagandës islame dhe aktivistët e saj drejt aktualizimit të tyre dhe bashkëveprimit të natyrshëm me këtë aktualitet.

Pra, këto sfida kanë nxitur dhe vazhdojnë të nxisin që aktorët islam në Shqipëri të përthithin dijen dhe përvojën islame globale në bazë të nevojave të aktualitetit shqiptar. Duke mos harruar se kemi të bëjmë me proces.

Sfidat e Shqipërisë janë shumë më të mëdha për t’u përballuar nga një grupim i vetëm

Një nga mesazhet kryesore që kanë arritur të përcjellin sfidat e këtyre njëzetenjë viteve postkomuniste është ai se sfidat e popullit shqiptar janë shumë më të mëdha për t’u mbajtur e për t’u përballuar nga një grupim i vetëm.

Profeti Muhamed (a.s) sapo arriti në Medine menjëherë faktorizoi të gjithë aktorët e qytet-shtetit të Medinës përmes dy reformave kryesore.

Reforma e parë konsistoi në vëllazërimin e dy  fiseve arabe myslimane, atë Eus dhe Hazrexh.

Ndërsa e dyta, që tërheq vëmendjen shumë më shumë, konsiston në nënshkrimin e kushtetutës e cila specifikon, në tre nene të saj, se të tre fiset hebraike të Medines, Benu Kurejdha, Benu Kajnuka, Benu Nadir janë pjesë e umetit politik mysliman të kryesuar nga vet Profeti Muhamed (a.s).

Kurrsesi, Profeti (a.s), nuk mund t’i linte jashtë vëmendjes hebrenjtë e Medines. E si mund ta bënte një gjë të tillë ndërkohë që hebrenjtë ishin përmendur në suren çelës të Kuranit dhe në më shumë se 30 versete në suren e parë të zbritur në Medinë, suren Bekare. Pavarësisht se në të shumtën e rasteve konteksti i përmendjes së tyre ishte negativ, përgjatë këtij konteksti njëkohësisht vërehet një mesazh i qartë që konsiston në faktin se janë një element që jo vetëm nuk duhen neglizhuar por duhet t’u kushtohet vëmendje e veçantë për arsye jo vetëm të problemeve të tyre por edhe të përvojës, dijes dhe civilizimit të tyre nga i cili mund të përfitohej shumë në përballjen e shoqërisë së re myslimane medinase me sfidat e reja dhe të vështira që e prisnin. E jo më kot Profeti Muhamed (a.s) bëri menjëherë aleancë me këto fise hebreje për t’u përballur me armiqtë e jashtëm të Medines pavarësisht se këta hebrenj e prishën me pabesi aleancën me Profetin (a.s).

Profeti (a.s) kishte parasysh gjithashtu se sfidat me të cilat përballet një popull bëjnë të nevojshëm mobilizimin e të gjitha energjive të këtij populli dhe e kishte shumë të qartë se çdo element përbërës i popujve ka peshën e vet në përballjen me këto sfida.

Jo më kot Profeti (a.s) pohon se “Dora e Allahut është me xhematin.”

Siç pohon, duke iu drejtuar çdo myslimani, se ”Çdonjëri prej jush është në një llogore prandaj çdokush duhet të jetë i kujdesshëm që të mos goditet Islami nga llogorja e tij.”

Siç pohon njëkohësisht se “munbetti”, “ai që e ngarkon devenë pa masë, as destinacionin nuk e arrin e as deveja nuk i mbetet”

Madje njohuria e tij e thellë, në lidhje me këtë ligj, kapërcen kuadrin njerëzor për të kaluar edhe tek kafshët. Madje kjo dijeni e bën të vlerësojë thellë edhe rolin e një prej kafshëve më të urryera për të, qenin për të cilin thotë: “Nëse qentë nuk do të ishin specie prej qenieve të gjalla do të kisha urdhëruar që të zhduken”. E pohon këtë duke pasur parasysh rolin që ka kjo specie në ruajtjen e ekuilibrit tek qeniet e gjalla.

D.m.th Profeti (a.s), siç mësohet nga thëniet e mësipërme, e dinte shumë mirë se defaktorizimi qoftë edhe i një elementi të thjeshtë të shoqërisë, në përballje me sfidat do t’a bënte sfidën më të fortë dhe rezistencën ndaj saj më të dobët dhe anasjelltas.

Siç përmenda pak më sipër dhe duke dashur ta kufizoj shqetësimin tek 75%-shi i myslimanëve shqiptar dhe pa kufizuar efektin e kësaj përqindje, aktualiteti islam shqiptar e fton institucionin përfaqësues të kësaj përqindje, pra KMSH-në, të ngrihet në nivelin e sfidave me të cilat përballet kjo përqindje.

Nuk dua t’a zgjeroj kuadrin e këtyre sfidave dhe as t’a kufizoj në kohë reagimin ndaj këtyre sfidave nga ana e KMSH-së.

Por shkurtimisht do të përqendrohem në disa sfida të thjeshta dhe më të dukshmet me të cilat përballen vetëm myslimanët e Tiranës, kam parasysh myslimanët e qytetit të Tiranës.

Si ka menduar ky institucion, përfaqësues i 75% të myslimanëve, të zgjidh nevojën për xhami dhe faltore të 50 mijë myslimanëve banues të anës veriore të qytetit të Tiranës, duke filluar nga Lapraka deri në Allias? Në të gjithë këtë zonë deri më tani nuk ka asnjë xhami ku mund të drejtohen myslimanët për të kryer detyrimin më të thjeshtë karshi Krijuesit të tyre. Po vallë çfarë zgjidhje ka menduar, po për të njëjtin numër myslimanësh dhe po për të njëjtin problem, nga rruga e Elbasanit deri tek pallati me shigjeta, tek unaza e re?

Mos vallë të gjithë këta dhjetëra mijëra mysliman duhet të drejtohen për namaz të mëngjesit dhe për atë të jacisë për tek xhamia e re që pritet të ndërtohet tek namazgjaja apo pas pallatit të kulturës?!

Po vallë çka menduar KMSH-ja për arsimimin fetar të fëmijëve mysliman të këtij 75% -shi?  Mos vallë të gjithë këta duhet të drejtohen për tek medreseja e Tiranës, ku një familje myslimane që i duhet të arsimojë, mesatarja tre fëmijë, i duhen të paktën të paguajë tri dhjetëmijë dollar për të dy ciklet, atë nëntëvjeçar dhe të mesëm?

Po vallë si ka menduar KMSH-ja të zgjidh nevojën fetare islame të jugut të Shqipërisë? Jam më se i sigurt se për institucionin tonë përfaqësues është e ditur se rrethi më i madh në Shqipëri, Fieri ka vetëm nëntë xhami, nga të cilat njëra është jofunksionale dhe tre të tjera janë të mbyllura e pa imam. Nuk po hyj të përmend këtu rrethet e tjera të jugut.

Po vallë si ka menduar KMSH-ja të zgjidh problemin financiar të imamëve të cilët pavarësisht se studiojnë 5-6 vjet studime akademike, madje edhe 11 vjet, në universitete me zë në botën Islame dhe më gjerë, të cilët sot ose paguhen me pesëmijë lek të reja ose nuk janë të emëruar gjëkundi?

A kanë menduar zyrtarët e këtij institucioni përfaqësues të 75% të shqiptarëve se sa vetë në ditë përcillen për në Sharrë e Tufinë pa e njohur Zotin e tyre dhe pa e ditur se pse kanë qenë në këtë botë?

Mendoj se kaq është mëse e mjaftueshme që drejtuesit zyrtarë të KMSh-së të kuptojnë se vetëm këto sfida, pa përmendur të tjerat, janë shumë më të mëdha se sa takati i tyre.

Nuk dua t’a rëndoj akoma dhe më shumë situatën duke sjellë ndërmend sfida të tjera shumë të mëdha që kanë të bëjnë me çështje të fushave të tjera të jetës së myslimanëve shqiptar.

Siç nuk dua t’a rëndoj akoma dhe më tepër duke sjellë ndërmend sfidën e rolit vendimtar që ka Islami i kësaj 75 %-she në identitetin e këtij kombi.

Portat e prurjeve intelektuale shtohen dhe nuk pakësohen

Mendoj se një sfidë tjetër e re, i bën thirrje për përgjigje dhe zgjidhje, institucionit përfaqësues të myslimanëve në Shqipëri.

Studentët dhe studiuesit mysliman shqiptar duke qenë të shtyrë nga fama jo shumë e mirë e universiteteve lindore arabe, e krijuar veçanërisht pas 2001, shumë prej tyre janë arsimuar dhe vazhdojnë të arsimohen, në fushën e studimeve islame, në universitetet perëndimore me famë.

Universitetit Bedër, si alternativë e krijimit të kuadrit islam brenda Shqipërisë, “për të shpëtuar një herë e përgjithmonë nga problemet që sjellin kuadrot e shkolluar në vendet arabe”, mendoj se do t’i shërbente shumë dija islame e ardhur nga universitete evropiane me famë botërore si ai i Sorbonit apo i Bosforit. Aq më shumë kur përputhet plotësisht me objektivin kryesor të këtij universiteti, atë të krijimit të kuadrove myslimanë evropianë brenda në Evropë. Pavarësisht se ka pasur dhe ka rastin dhe nderin të ketë kuadro të kualifikuar dhe të specializuar në universitetin më me famë në botë dhe pa asnjë lloj problemi që ka të bëjë me ekstremizma apo izma të tjerë dhe ku kanë ligjëruar dhe referuar princi i Anglisë Charles, kryeministri Tony Blair dhe Sarkozy i Francës, si ai i Ezherit në Kajro të Egjiptit.

Pra, kam për qëllim të them se prurjet intelektuale islame në Shqipëri jo vetëm që nuk mund të kufizohen në një burim të vetëm, si ai i universitetit Bedër, por burimet e këtyre prurjeve sa vijnë dhe shtohen, madje nga vende shumë të zhvilluara dhe të përparuara dhe rrjedhimisht kjo sfidë pozitive fton institucionin përfaqësues të myslimanëve shqiptar të mobilizohen për tejkalimin e kësaj sfide duke i dhënë zgjidhjen përmes përvetësimit të tiparit të hapjes dhe përfshirjes së kapaciteteve të tjera intelektuale. Për ndryshe institucioni përfaqësues i 75% të myslimanëve do të gjendej përballë sikletit shumë të madh të përjashtimit të papërjashtueshmes.

Globalizimi i informacionit dhe kuadrot islam “Made in Albania”.

Fanatizmi ndaj objektivit “subjektiv” të krijimit të kuadrit islam në Shqipëri, apo në një vend të ngjashëm me të dhe vetëm, mendoj se e vë institucionin përfaqësues të 75% të myslimanëve shqiptar përball një sfide tjetër shumë të madhe që konsiston në karakterin global të informacionit.

D.m.th, t’i qëndrosh fanatik këtij objektivi “subjektiv” do të thotë se: ose mendon se e gjithë bota është e përfshirë te Universiteti Bedër apo në Shqipëri e Turqi, ose mendon, duke mos e menduar mirë, se është e mundur të shkëpusësh 75% të myslimanëve shqiptar nga e gjithë bota.

Përvojën 21–vjeçare të punës islame në Shqipëri e kanë krijuar të gjithë faktorët dhe aktorët islam

Duke pasur fatin të kem vajzën në Medresenë e Tiranës më duhet shpesh të hyj në objektin e kësaj Medreseje. Më shtyn edhe një fakt tjetër shumë i rëndësishëm për mua, fakti se kam qenë dy vjet mësues në këtë medrese dhe predikues pranë xhamisë së saj dhe kam kontribuar për daljen e dy maturave, nga kjo Medrese, që sot janë kuadro në fusha të ndryshme brenda dhe jashtë vendit.

Kur hyj brenda dhe shikoj spontanisht apo qëllimisht në këndin e fotove të nxjerra ndër vite, më krijohet përshtypja se komunizmi për institucionin e Medresesë paska zgjatur deri në 2005. Sepse tek këndi i fotove shikon foto të vjetra të viteve të fundit të Medresesë, para mbylljes së saj nga sistemi komunist dhe foto të “rihapjes” së saj në vitin 2005. D.m.th, nëse një student i viteve para 2005-it do të hynte në Medrese për të shuar sado pak nostalgjinë e viteve që ka kaluar në këtë institucion arsimor, nuk do ta gjente veten askund.

Këtu praktikisht vërtetoj se tendencat unifikuese janë shumë të dëmshme ndër të tjera edhe në fushën e historisë.

Nuk është fare e vështirë të argumentosh për pasojat e kësaj tendence kur sjell ndërmend pasojat që shkaktoi manipulimi komunist ndaj historisë së Shqipërisë.

Kalifati Rashidij, Kalifati emevit

Reforma e parë që bëri Umer Ibnu Abdul-Azizi kur u bë kalif, ishte kthimi i kalifatit në modelin rashidij pasi ishte shndërruar në emevit.

Këtë reformë e bëri jo thjesht sepse përzgjedhja e kalifit ishte kufizuar brenda mureve të familjeve emevite, por sepse ky akt kishte filluar të krijojë një tendencë tjetër shumë të rrezikshme, atë të shfrytëzimit të pushtetit qendror politik dhe përfaqësues të myslimanëve për interesat e ngushta të familjes emevite. Për pasojë kjo do të vijonte me një tendencë tjetër akoma dhe më të rrezikshme atë të shfrytëzimit të fesë për interes të oborrit emevit dhe rrjedhimisht aktiviteti i kalifatit emevit, nuk do ishte më i udhëzuar dhe motivuar nga objektivat madhore të Islamit por nga interesat madhore të familjes emevite. Sakaq ka qenë kaderi i të Madhit Zot të mos ngelet më e cilësuar si rashidije por emevite.

Këtu nuk kam aspak për qëllim të analizoj apo të merrem me të metat e kalifatit emevit dhe personalitetet e shquara të saj, por herë pas here, ashtu si çdo mysliman, më mundon realisht shumë, thelbi i gjërave.

Akoma dëgjon nënat tona të vënë në sedër njëra-tjetrën për diçka, duke iu drejtuar: “n’je turkin”. Sa herë që e dëgjoj këtë, e pyes veten: po si të ketë ngelur vallë?!

Mendoj, i them vetes, se ka shumë mundësi t’i ketë ngelur popullit shqiptar, nga fundi i perandorisë osmane kur vulën e thatë e të njomë e kishin në dorë xhonturqit të cilët i bënë njësh, islam e turqeni. Gjithsesi këtë më mirë mund t’a shtjellojnë historianët e albanologët, por s’ma merr mendja të ketë qenë më përpara, atëherë kur kalifati osman ishte i të gjithë myslimanëve të botës mbarë dhe kalifi qante hallin jo vetëm të mejtepit të cullve të vet, por edhe të atyre në Kaukazi e në të mesmen Azi.

Për dëmin që shkaktoi tendenca e më sipërme në perandorinë osmane, po ia lë fjalën Davudoglusë, tek Kriza Globale të cilën e kam cituar edhe në shkrime të tjera.

Por realisht besoj thellë se nuk ka rrugë tjetër për institucionin përfaqësues të 75% të shqiptarëve për t’u dhënë zgjidhje me sukses sfidave të lartpërmendura dhe shumë të tjera të papërmendura, si dhe për t’i dhënë jetëgjatësi reale vetes, vetëm se duke faktorizuar të gjithë elementët dhe faktorët përbërës të kësaj përqindjeje, veçanërisht të aktorëve real, aktual.